Probiotics, hay còn gọi là lợi khuẩn, đang ngày càng được chú trọng vì vai trò không thể thiếu đối với sức khỏe hệ tiêu hóa. Chúng không chỉ giúp cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột mà còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch, giảm triệu chứng rối loạn tiêu hóa và ngăn ngừa tiêu chảy. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về probiotics, những yếu tố quan trọng cần lưu ý khi lựa chọn men vi sinh, và mối liên hệ mật thiết giữa probiotics và hệ tiêu hóa.

Probiotics là gì?

Probiotics, hay còn gọi là lợi khuẩn, là những vi sinh vật sống mang lại lợi ích cho sức khỏe khi được bổ sung với lượng phù hợp.

Khái niệm về probiotics đã thay đổi theo thời gian, cùng với sự phát triển của khoa học và những hiểu biết về vai trò của chúng.

Ngày nay, định nghĩa được chấp nhận rộng rãi nhất về probiotics là của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): “Các vi sinh vật sống mà khi được sử dụng với số lượng thích hợp sẽ mang lại lợi ích sức khỏe cho vật chủ.” [1]

Những yếu tố cần quan tâm khi lựa chọn men vi sinh probiotic 

Khi chọn lựa men vi sinh probiotic, bạn nên quan tâm những yếu tố sau đây:

– Đặc tính của chủng lợi khuẩn

Để một chủng probiotics tiềm năng có thể phát huy tác dụng có lợi của nó, nó phải thể hiện một số đặc tính lợi khuẩn nhất định. Những yếu tố cần thiết được xác định bằng thử nghiệm in vitro là:

• Khả năng kháng acid và dịch mật đường tiêu hóa trong phần trên đường ruột. Yếu tố này rất quan trọng khi dùng đường uống; 
• Khả năng bám dính trên bề mặt niêm mạc và biểu mô: để sinh sôi, phát triển và tạo thành một lớp màng bảo vệ, ngăn chặn vi khuẩn có hại xâm nhập và tăng cường hệ miễn dịch tại chỗ.
• Khả năng ức chế và cạnh tranh với mầm bệnh cũng như ngăn ngừa sự bám dính của mầm bệnh.
• Hoạt động thủy phân muối mật.

Tuy nhiên, giá trị của các thông số này vẫn còn là một vấn đề gây tranh cãi do những hạn chế trong nghiên cứu, sự khác biệt giữa môi trường in vitro và in vivo, cùng với việc thiếu các quy trình tiêu chuẩn hóa. [2]

– Liều lượng probiotics trong sản phẩm men vi sinh

Liều lượng probiotics trong sản phẩm cuối cùng cần được xác định dựa trên các nghiên cứu lâm sàng trên người, trong đó đơn vị hình thành khuẩn lạc (CFU) trên mỗi gam sản phẩm là một chỉ số quan trọng. Mặc dù chưa có thông tin chính xác về nồng độ tối thiểu hiệu quả, nhưng nhìn chung, các sản phẩm men vi sinh nên chứa ít nhất 106 CFU/mL hoặc gam và tổng cộng khoảng 108 đến 109 vi sinh vật sống để đạt được hiệu quả sinh học mong muốn. Ngoài ra, các chủng probiotics cần có khả năng phát triển trong quá trình sản xuất và phân phối thương mại, đồng thời duy trì sự sống sót trong điều kiện bảo quản thông thường [3]. 

– Khả năng tồn tại probiotics trong sản phẩm men vi sinh

Khả năng tồn tại của probiotics trong sản phẩm là yếu tố quan trọng, đảm bảo hiệu quả của probiotics trong việc giảm tính thấm ruột, điều hòa miễn dịch và mang lại các lợi ích sức khỏe khác. Tuy nhiên, việc duy trì sự sống sót của probiotics trong quá trình sản xuất và bảo quản là một thách thức lớn đối với ngành công nghiệp [4]. Mặc dù vậy, nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng không phải tất cả các lợi ích của probiotics đều phụ thuộc vào khả năng sống sót của chúng. Một số thành phần như thành tế bào vi khuẩn hay DNA của probiotics cũng có thể tác động tích cực đến sức khỏe. Do đó, đối với một số chủng probiotics nhất định, việc đảm bảo sự tăng trưởng tối ưu trong giai đoạn sản xuất ban đầu có thể là đủ, và việc duy trì khả năng sống sót trong suốt quá trình bảo quản có thể không cần thiết [5].

Mối tương quan giữa probiotics và hệ tiêu hoá

Probiotics, hay còn gọi là vi khuẩn có lợi hoặc lợi khuẩn, đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì và cải thiện sức khỏe hệ tiêu hóa. Dưới đây là một số mối tương quan chính giữa probiotics và hệ tiêu hóa:

Cân bằng vi sinh vật đường ruột: Hệ tiêu hóa của con người chứa hàng tỷ vi sinh vật, bao gồm cả vi khuẩn có lợi và có hại. Probiotics giúp duy trì sự cân bằng này bằng cách tăng số lượng vi khuẩn có lợi và hạn chế sự phát triển của vi khuẩn có hại. Sự cân bằng này rất quan trọng để ngăn ngừa các bệnh lý đường ruột như viêm ruột, tiêu chảy và hội chứng ruột kích thích.

Hỗ trợ tiêu hóa: Probiotics có khả năng sản xuất enzyme hỗ trợ tiêu hóa giúp phân giải các chất dinh dưỡng phức tạp trong thực phẩm, từ đó giúp cơ thể hấp thụ dưỡng chất một cách hiệu quả hơn. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những người gặp khó khăn trong việc tiêu hóa lactose hoặc gluten.

Tăng cường hệ miễn dịch: Hệ tiêu hóa là một phần quan trọng của hệ miễn dịch. Probiotics kích thích sản xuất các kháng thể và tế bào miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh từ thực phẩm và môi trường.

Giảm triệu chứng của các rối loạn tiêu hóa: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng probiotics có thể giúp giảm triệu chứng của các rối loạn tiêu hóa như hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm ruột (IBD), và tiêu chảy do kháng sinh. Probiotics giúp làm dịu niêm mạc ruột và cải thiện chức năng hàng rào ruột.

Ngăn ngừa và điều trị tiêu chảy: Probiotics đặc biệt hữu ích trong việc ngăn ngừa và điều trị tiêu chảy, đặc biệt là tiêu chảy do kháng sinh. Kháng sinh thường tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi và có hại, dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột. Probiotics giúp khôi phục lại cân bằng này và giảm nguy cơ tiêu chảy.

Tạo ra các chất có lợi cho sức khỏe đường ruột: Một số loại probiotics có khả năng sản xuất các axit béo chuỗi ngắn như butyrate, là nguồn năng lượng quan trọng cho tế bào niêm mạc ruột và giúp duy trì sức khỏe của niêm mạc này.

Việc bổ sung probiotics có thể thông qua thực phẩm lên men như sữa chua, kefir, dưa chua, kim chi, hoặc thông qua các sản phẩm men vi sinh dạng viên nang, bột hoặc nước. Tuy nhiên, hiệu quả của probiotics phụ thuộc vào loại chủng vi khuẩn, liều lượng và tình trạng sức khỏe của từng cá nhân. Do đó, trước khi sử dụng probiotics, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

Tài liệu tham khảo

1. FAO/WHO. Report on Joint FAO/WHO Expert Consultation on Evaluation of Health and Nutritional Properties of Probiotics in Food Including Powder Milk with Live Lactic Acid Bacteria. 2001
2. Mercenier A, Lenoir-Wijnkoop I, Sanders ME. Physiological and functional properties of probiotics. International Dairy Federation. 2008;429:2–6
3. Sanders ME. Probiotics: definition, sources, selection, and uses. Clinical Infectious Diseases. 2008;46(2):S58–S61.
4. Galdeano CM, Perdigón G. Role of viability of probiotic strains in their persistence in the gut and in mucosal immune stimulation. Journal of Applied Microbiology. 2004;97(4):673–681.
5. Salminen S, Ouwehand A, Benno Y, Lee YK. Probiotics: how should they be defined? Trends in Food Science and Technology. 1999;10(3):107–110.